واکاوی ضرورت وجودی «بصیرت» در جامعه ایران اسلامی عبور از ظلمت فتنه در نورانیت بصیرت

واکاوی ضرورت وجودی «بصیرت» در جامعه ایران اسلامی
عبور از ظلمت فتنه در نورانیت بصیرت

مهمترین سلاح جنگ نرم، سلاح رسانه و تبلیغات است. رهبر معظم انقلاب در فرمایشات خود در دیدار با اعضای مجلس خبرگان، این سلاح را از بمب اتم هم خطرناک تر دانسته و تاکید کرده اند: «مخالفان نظام در جنگ نرم با استفاده از ابزارهای فراوان تبلیغاتی و ارتباطاتی، ایمانها، معرفت ها، عزم ها، و پایه ها و ارکان یک نظام و کشور را مورد تهاجم قرار می دهند که مقابله با آن نیازمند حضور هوشیارانه، آگاهانه و همراه با تدبیر در وسط میدان است.»
اما چه ارتباطی میان بصیرت و «مقابله با جنگ نرم» وجود دارد؟ وجود بصیرت تا چه اندازه می تواند در شرایط فعلی و در مواجهه با جنگ نرم، تاثیرگذار باشد؟
اینک و در قسمت دوم و پایانی گزارش، علاوه بر بررسی بیشتر ارتباط میان بصیرت و جنگ نرم و نیز دلایل ضرورت بصیرت نخبگان، خواص و دانشجویان در مواجهه با فتنه ها، به بررسی عوامل «تقویت کننده» و «تضعیف کننده» بصیرت، «مصادیق بی بصیرتی در تاریخ»، عواقب خطرآفرین بی بصیرتی نخبگان بر آینده کشور و همچنین «وظایف جوانان و دانشجویان در رابطه با تاکید رهبر معظم انقلاب مبنی بر افزایش بصیرت» در این قشر مهم و تاثیرگذار و آینده ساز ایران اسلامی می پردازیم.
خطر بی بصیرتی نخبگان
مقام معظم رهبری در فرمایشات اخیر خود فرمودند که برخی نخبگان ما دچار بی بصیرتی شدند. ایشان همچنین بلواهای پس از انتخابات را آزمونی برای همه آحاد جامعه دانسته و تصریح کردند متاسفانه برخی از نخبگان ما در این آزمون مردود شدند. تاکیدات معظم له بر موضوع بصیرت نخبگان حاکی از اهمیت بصیرت این قشر در سرنوشت جامعه است، همانگونه که بی بصیرتی آنان زیانهای جبران ناپذیری را بر پیکره جامعه وارد خواهد آورد.
عباس سلیمی نمین مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران، بی بصیرتی نخبگان را خطرناک تر از عملکرد نخبگانی که دچار فساد و انحراف شده اند دانسته و می گوید: «نخبگانی که دچار فساد شده اند، یک قشری متوجه انحرافات اخلاقی، مالی و فکری آنها می شوند. اما بی بصیرتی را همه نمی توانند متوجه شوند، چرا که بی بصیرتی شاخص های فیزیکی ندارد و تشخیص آن خیلی سخت است. چون آن فرد، همان ساده زیستی را دارد و دنبال بهره مندی شخصی از مسائل نیست. فساد فکری ندارد و وابسته به فکر بیگانه نیست. اندیشه غرب و شرق را بر اندیشه اصیل خود برتری نداده، اما رشد لازم را هم به خودش نداده و زمانی که باید خرج می کرده برای اینکه فهم خودش را ارتقا دهد، سستی و تساهل کرده. مثل این است که در کلاس اول، درجا مانده در حالی که جامعه در حد دانشگاه است.»
سلیمی نمین ادامه می دهد: «مثلا اگر کسی سوادش را در حد دیپلم نگه داشته باشد، نمی تواند راهنمای کارشناسی ارشد جامعه باشد. اما از آنجا که بیکار نمی نشیند و در مقابل مراجعات مردم احساس وظیفه می کند، سعی می کند در موضوعات مختلف و مسائل جاری جامعه صاحب نظر باشد، اما سخنانش و میزان درک و فهمش در حد جامعه پنجاه سال پیش است! و بصیرت لازم را برای امروز جامعه ندارد. برای این است که حضرت علی(ع) می فرماید فرزند زمان خود باشید. اگر امروز نسبت به دیروز رشد نداشته باشید، زیانکارید. این حدیث را خطاب به نخبگان می فرمایند که اگر فهمتان به اندازه دیروز باشد، نه تنها خودتان زیانکارید، بلکه جامعه و کسانی که از شما پیروی می کنند را نیز دچار زیان و خسارت می کنید.»
عوامل تقویت کننده بصیرت
بدون شک، عواملی در ایجاد و تقویت بصیرت نقش دارند. گاه این عوامل اکتسابی هستند و باید آنها را از طریق تهذیب نفس، مطالعه و تلاش به دست آورد، و گاه موهبتی از سوی خدا هستند که از قبل در وجود انسان نهادینه شده اند و تنها کافی است تقویت شوند. اینها، چه عواملی هستند؟ و تا چه اندازه بر تقویت قوه بصیرت در شخصیت انسان نقش دارند؟
آیت ا دکتر محسن حیدری نماینده خوزستان در مجلس خبرگان رهبری از تفکر به عنوان اولین عامل تقویت بصیرت نام برده و می گوید: «خداوند به انسان عقل داده و این عقل یک موهبت است. اگر به کار بیفتد انسان از آن استفاده می کند. اگر راکد ماند مورد استفاده قرار نمی گیرد. عامل اول تقویت بصیرت به کار بردن عقل، تفکر و تعقل است. امام علی(ع) در حدیثی می فرماید: انسان بصیر کسی است که اگر حرفی را بشنود درباره آن تفکر می کند. قرآن می فرماید: بشارت بده به بندگان من که سخنی را می شنوند اما فورا تصمیم نمی گیرند. ابتدا فکر می کنند که کدام قول بهتر است و منطبق با موازین و ضوابط است و سپس بهترین قول را انتخاب می کنند. یعنی گزینشی برخورد می کنند و هر حرفی را باور نمی کنند.
امکان دارد یک حرف شایعه باشد، مصداق جنگ باشد، کودتای مخملی باشد. هر حرفی را نباید قبول کرد. انسان باید فکر کند ببیند چقدر با میزان و حقیقت منطبق است، آن موقع تصمیم گیری کند.»
امام جمعه موقت اهواز عامل دوم تقویت بصیرت را عبرت گرفتن از حوادث مختلف عنوان کرده و ادامه می دهد: «امام علی(ع) در ادامه حدیث پیشین می فرماید یکی از شرایط بصیر این است که از عبرت ها سود بگیرد. حوادث مختلفی در اجتماع اتفاق می افتد، فرودها و سقوط هایی صورت می گیرد که مایه عبرت است. مثلا تفرقه مایه شکست است و اتحاد مایه پیروزی است. ملتی متحد شدند و به پیروزی رسیدند. در مقابل، ملت دیگری دچار تفرقه شدند و شکست خوردند. انسان نباید از کنار این حوادث بی تفاوت بگذرد. این عبرت گرفتن ها مایه ازدیاد بصیرت است.»
ضلالت و گمراهی، نتیجه تمرد از خط ولایت فقیه
آیت ا حیدری ضلالت و گمراهی را حاصل تمرد از خط ولایت فقیه و نورانیت و عاقبت بخیری را حاصل حرکت در مسیر ولایت فقیه دانسته و می گوید: «ما عقیده داریم فقهای جامع الشرایط (ولایت فقیه) در عصر غیبت شاخه ای از ولایت رسول ا(ص) و ائمه اطهار(ع) است. واقعیت های تاریخی زمان ما هم این را نشان داده که ولی فقیه به عنوان عالم ترین، شجاع ترین، مدبرترین و واجد شرایط ترین فقیه، وقتی متصدی رهبری جامعه می شود خداوند بصیرت خاصی به او می دهد.
اگر کسانی در خط آن رهبر حرکت کنند نورانیت پیدا می کنند در غیر این صورت نورانیت را از دست می دهند. به عنوان نمونه، در زمان امام در مسیر مبارزاتی از زمان شاه تا زمان رحلت، کسانی که حقیقتا در خط امام بودند و تابع ایشان بودند و تحلیل های امام را باور داشتند و در راه امام قدم گذاشتند، عاقبت به خیر شدند و دچار اشتباه نشدند.»
وی ادامه می دهد: «اما کسانی که در مقابل امام تمرد کردند و راه دیگری را پیمودند سر از ضلالت و گمراهی درآوردند. بیوت آنها مرکز منافقین و جاسوس های اجانب شد و هیچ کاری نکردند که نفعش به ملت و انقلاب برسد. هر کاری کردند و حرفی زدند و سخنی راندند در راستای منافع دشمن و بر ضد آرمان های امام و امت و شهیدان قلمداد شد. لذا دشمن چه چه و به به برای آنها انجام می داد.
الان هم از آن شخصیت های مطرود به عنوان مراجع و انسان های عالم و فکور و اصلاح طلب جا می زنند چون دشمن فهمیده آنها در خط ولایت نیستند.»
عوامل تضعیف کننده بصیرت
همچنان که عوامل ذکر شده، در ایجاد و تقویت بصیرت نقش دارند، رفتارها و ویژگیهایی هم وجود دارند که موجب تضعیف بصیرت شده و این قوه قوی و این چراغ روشن را در وجود انسان، می میراند.
چنانچه بستن پنجره ها و انداختن پرده ها موجب تاریکی خانه می شود، رفتارها و کردارهایی نیز موجب تاریکی چشم عقل و بینش انسان شده و گمراهی و جهالت و تصمیمات اشتباه در میدانهای آزمایش را به بار خواهد آورد.
آیت الله حیدری درباره عوامل تضعیف کننده بصیرت می گوید: «گناه از جمله عواملی است که مانع بصیرت می شود. در قرآن کریم آمده است که دل کسانی که گناه می کنند، زنگار پیدا کرده و تاریک و کدر می شود. زمانی می توانیم تصاویر را در آیینه ببینیم که آینه، کدر نباشد، دل انسان آیینه جهان نماست. اگر به وسیله گناه، کدورت و زنگار پیدا کند، نمی شود حقایق را در آن دید. فساد اخلاقی، فساد مالی، اینها مانع بصیرتند.»
وی ادامه می دهد: «ساده لوحی هم یکی از موانع بصیرت است. انسان ساده لوح زود گول می خورد و تحریک می شود. این نوع افراد شجاعت لازم را برای دفاع از عقیده شان ندارند و با یک تشر عقب نشینی می کنند. در نتیجه این ساده لوحی و عدم شجاعت، تحلیلشان به سرعت عوض می شود. این مسئله و مسائلی از جمله تعصبات و تفکرات جناحی نوعی بی بصیرتی در انسان ایجاد می کند.»
خواجه ربیع، یکی از نمونه های آشکار کم بصیرتی و ساده لوحی در تاریخ اسلام است. وی به خاطر کم بصیرتی و غفلت قادر به تشخیص حق و باطل نبوده و به علت این ضلالت و گمراهی، تا پایان عمر در انزوای اجتماعی به سر می برده و خود را درون قبر تنگی محبوس کرده است.
آیت ا... حیدری حکایت ساده لوحی خواجه ربیع را اینگونه تعریف می کند: «مزاری که در استان خراسان دفن است و محل زیارت مردم شده است، متعلق به خواجه ربیع، یکی از شیعیان امام علی(ع) است. وی در جنگ صفین، به علت سردرگمی در تشخیص حق از باطل، به امیرالمؤمنین(ع) مراجعه می کند و می گوید: یا امیرالمؤمنین، برای من قابل فهم نیست که چرا باید در برابر انسانهایی شمشیر بکشیم که مثل ما نماز می خوانند و هم قبله ما هستند. مرا به سمت مرزها بفرست تا در برابر کفار بجنگم. امام علی(ع) هم او را به مرزهای خراسان می فرستد.
بعد از شهادت امام علی(ع) خواجه ربیع در انزوای اجتماعی قرار می گیرد و از مردم کناره گیری می کند تا اینکه خبر شهادت امام حسن(ع) و پس از آن، خبر شهادت امام حسین(ع) را به او می دهند. خواجه ربیع، با شنیدن خبر شهادت سیدالشهدا(ع)، می گوید: او فعلوها؟ یعنی آیا بالاخره کار خودشان را کردند؟ بالاخره پسر رسول خدا را به شهادت رساندند؟ اما بخاطر بی بصیرتی و ساده نگری، از این جمله خود که به تبری و دشمنی قاتلان فرزند رسول خدا گفته بود، توبه می کند و تا پایان عمر در انزوای اجتماعی زندگی می کند و درون قبر تنگی که برای خودش کنده بود مشغول عبادت و نماز و قرائت قرآن می شود.
این خواجه، نمونه ای از بی بصیرتی است که قادر به تشخیص حق از باطل نبوده و میان حضرت امام علی(ع) در برابر معاویه و آل ابی سفیان قرار گرفته است، نمی تواند تفاوت قائل شود.»
عباس سلیمی نمین هم در این باره می گوید: «مردود شدن در آزمونهای بزرگ زندگی، همیشه به معنای فساد نیست و دلیل بر انحراف اقتصادی، فکری و اخلاقی نیست. نخبگانی که در آزمونها مردود می شوند، بعضاً به این دلیل است که کشش سیاسی کافی را ندارند.»
وی اضافه می کند:« گاهی اوقات، مردود شدن ناشی از اینهاست که فرد نخبه نمی تواند بفهمد حق در کجاست؟ در جنگ جمل، این طرف علی(ع) است، آن طرف همسر پیامبر، از کجا بفهمیم علی(ع) درست می گوید یا عایشه؟ عایشه مقام بالایی نزد مردم دارد. حضرت علی(ع) هم مقامش نزد کسی پنهان نیست. اینجا ضعف تشخیص است که می گویند بگذارید خودمان را از این فتنه دور نگه داریم و سکوت کنیم. نه کنار عایشه باشیم و نه کنار علی. علت این گمراهی، بی بصیرتی است. تنها انسانهایی که بصیرت دارند، قادر به تشخیص حق از باطل هستند.»
دانشگاه در خط مقدم جنگ نرم
کلام رهبر معظم انقلاب در شرایط گوناگون و در رابطه با مسائل مختلف همواره سرشار از تعابیر تازه ای است که حاوی معانی و مفاهیم بلند و عمیق هستند. تعبیر تازه معظم له از دانشجویان و اساتید به عنوان افسران و فرماندهان جبهه مقابله با جنگ نرم، بی شک حاکی از وظیفه خطیری است که قشر دانشجو و اساتید و به طور کلی فضای دانشگاهها در برابر شرایط براندازانه اخیر بر عهده دارد.
تأکید حضرت آیت ا... خامنه ای بر افزایش بصیرت جوانان کشور بخصوص دانشجویان، بدون شک وظایفی را بر دوش این قشر نخبه و آگاه جامعه متحمل خواهد کرد.
حجت الاسلام و المسلمین احمدرضا مراد حاجتی صاحب نظر در امور سیاسی به فرمایش اخیر رهبر معظم انقلاب مبنی بر اینکه «دانشجویان، افسران و اساتید، فرماندهان میدان نبرد نرم هستند» اشاره کرده و می گوید: «بدیهی است مقام معظم رهبری، بخش بسیار مهمی از این میدان نبرد نرم را جنگی نوین در فضای دانشگاه ها می بینند. دانشگاه ها هستند که مورد هدف دشمن و اصابت موشکهای نرم و بمب باران های فکری و فرهنگی قرار دارند.»
وی دانشگاه را از مهمترین پایگاه های فکری دانسته و خاطرنشان می کند: «وقتی بناست دشمن به پایگاه فکری ما حمله کند، یکی از مهمترین پایگاه های فکری، دانشگاه است که محل تولید علم است. بهترین اهداف، دانشجویانی هستند که در حال تحصیل علم هستند. بهترین ابزار هم اساتیدی هستند که متکفل انتقال و تولید علم هستند. دشمن اینها را مورد هدف قرار می دهد.»
وی تصریح می کند: «اگر دانشجو هوشیارانه عمل کرد و در فضای دانشگاه به نقد فرهنگهای وارداتی و نقل فرهنگ خودی و باورهای دینی و توضیح و تفسیر آنها پرداخت، اگر دانشگاه تبدیل شد به مرکز تولید و تفسیر منطق وحی و اسلام و دین، آنگاه دانشجو حکم سربازی را دارد که مهمات را برای جبهه خودی فراهم می کند.
اگر دانشجو هوشیارانه در مقابل توطئه های دشمن ایستاد و اجازه نداد دانشگاه ها محل زد و بندها و بازیهای سیاسی قرار بگیرد، محل تولید علم قرار بگیرد و سعی در حفظ فضای علمی دانشگاه کرد، برای اینکه بتواند جامعه اسلامی را از ثمره این تولید علم در ابعاد مختلف بهره مند کند، آنگاه است که دانشجو در حکم سرباز این جبهه، دارد نقش خود را ایفا می کند. همین طور اگر استاد در انتقال علم و افکار و اندیشه های دینی و اسلامی وظیفه خود را به درستی انجام داد مثل فرماندهی می ماند که سربازان و افسران جوانش را در میدان جنگ چینش و ساماندهی می کند.»
جهان امروز عالمانه است نه عاقلانه!
حجت الاسلام والمسلمین محمدصادق امینی کارشناس علوم دینی با اشاره به خطبه 7 نهج البلاغه می گوید: «امیرالمؤمنین علیه السلام در این خطبه می فرمایند حق تعالی 421هزار پیغمبر را فرستاد تا عقلها را شخم بزنند. این سخن امیرالمؤمنین علیه السلام نشان دهنده اهمیت عقلانیت جامعه است. جامعه باید عقلانی باشد. متأسفانه جامعه امروز، عالمانه است نه عاقلانه! این سخن شهید مطهری است که فرمود جامعه امروز ما عالمانه است نه عاقلانه، به همین دلیل جایزه صلح نوبل را امسال به کسی دادند که رئیس جمهور کشوری است که هر چه جنگ و فساد و فحشاء و منکر و قتل و غارت زیر سر آن کشور است.»
وی با اشاره به اهمیت ارتقاء قوه تفکر و بصیرت جوانان ادامه می دهد: «جوان مسلمان، باید از این مسائل سر دربیاورد، در این موضوعات حساس باشد، مطالعه و تحقیق کند، تشخیص و تحلیل و قدرت تفکرش را ارتقاء دهد. این درخواست رهبر عزیزمان در شهر چالوس بود که در آخرین سخنرانی شان زیر باران رحمت الهی، لب کلام آقا این بود:انسانهای حق نما بسیارند. جامعه نیاز دارد بصیرتش را ارتقاء دهد. آقا نفرمودند دعا بخوانید، گریه کنید، اینها البته خیلی خوب است. اما جامعه باید بصیرتش را ارتقاء بدهد.»